توسعه و تحولات تاریخی معماری مجموعه‌ی آرامگاهی شیخ صفی‌الدّین اردبیلی در دوران معاصر

چکیده

بررسی سیر تحول معماری مجموعۀ خانقاهی و آرامگاهی شیخ صفی‌الدّین اردبیلی بیانگر آن است که این اثر تاریخی فرهنگی، یکی از حلقه‌های گمشدۀ هنر ایران در بین سدۀ هشت هجری تا افدول صفویان در ربع اول سدۀ دوازده هجری اهمیت ویژه در بررسی تحولات معماری تشکیلات خانقاهی و آرامگاهی ایران و جهان اسلام است. هدف این مقاله بررسی توسعه و تحولات تاریخی معماری مجموعۀ آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی تا دوران معاصر است. پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردی و براساس ماهیت و روش، تاریخی، توصیفی - تحلیلی است. هرچند که با تکیه بر اهداف متعارف پژوهشی، برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و جستجو در اینترنت بهره گرفته شده است، ولی روش مشاهده و انجام بازدیدها و مطالعات میدانی به عنوان اصلی‌ترین روش طی مراحل گوناگون پژوهش بوده است و برای تطبیق استنباطها و برداشتها با واقعیتهای موجود آثار چندین بار مورد بازدید قرار گرفته‌اند. درباره جایگاه والای مجموعۀ مذهبی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در مباحث معماری مجموعه‌های خانقاهی و آرامگاهی ایران و جهان اسلام چهار عامل مهم به نظر می‌رسد: اول این که، بخشی از اهمیت و عظمت معماری این مجموعۀ جهانی به خاطر وجود تعداد زیاد فضاهای متنوع مذهبی و خدماتی و رفاهی چون فضاهای بهداشتی است. به‌طوری که به استناد منابع تاریخی و برابر شواهد باستانشناسی فقط در عرصۀ مجموعۀ مورد بحث چهار حمام وقفی وجود داشت که امکانات لازم بهداشتی را در دسترس مریدان و زائران خود قرار می‌داد تا مومنان قبل از راز و نیاز با معبود ازلی و ابدی با طهارت تن به دیدارش بشتابند.