تحلیل تزیینات در معماری با رویکرد "آیکونولوژی" به منظور بازتولید معماری هویت‌گرا نمونه­ی موردی: نمای خانه‌های قاجاری تهران

چکیده

دوره قاجار به عنوان یک دوره حیاتی در تاریخ معماری خانه‌سازی و سکونت در ایران شناخته می‌شود. این دوره با نقوش تزئینی خاصی شامل اشکال انتزاعی اسلیمی و خطایی، گل‌های فرنگی، مناظر و شکارگاه‌ها، گلدان‌های پرگل و تصاویری از شاهان، درباریان و شاهزادگان، نقش شیر و خورشید و فرشتگان شناخته می‌شود. تأثیرات روابط فرهنگی و تبادل‌های فزاینده با غرب، به تنوع رنگ و موضوعات دینی و فرهنگی این نقوش افزوده است. نمای ساختمان به عنوان نخستین مؤلفه ظاهری بنا، می‌تواند احساسات و ادراک مخاطبان را تحت تأثیر قرار دهد و به‌عنوان بخشی از شواهد تاریخی معماری ایران، حامل معانی عمیق‌تری است که نیازمند تحلیل جدی است. در این راستا، بیان معانی فرهنگی و هویتی در برابر غلبه بر کمیت و نگاهی سلطه‌جویانه در عصر مدرن، ضرورتی است که نادیده گرفتن آن می‌تواند به دگرگونی در فهم ما از این دوره بینجامد. پژوهش حاضر، به کاوش در لایه‌های عمیق‌تری از هویت فرهنگی و ساختار تزئینات نمای خانه‌های قاجاری می‌پردازد. هدف اصلی آن احیای معماری مبتنی بر هویت از طریق رویکرد آیکونولوژی در تزئینات نمای این خانه‌هاست. برای این منظور، از روش‌های تحلیلی مختلفی نظیر تحلیل محتوا و خوانش نشانه‌ها استفاده می‌شود. با تأکید بر آیکونولوژی آروین پانوفسکی، روابط میان معنی و فرم آثار بررسی خواهد شد. این پژوهش از یک رویکرد اکتشافی متوالی بهره می‌برد که شامل جمع‌آوری داده‌ها از طریق مطالعات میدانی و اسنادی و تحلیل مرحله به مرحله نشانه‌ها است. فرآیند پژوهش به شبیه‌سازی گام به گام مراتب سه‌گانه آیکونولوژی در مطالعه نماهای خانه‌های قاجاری و بازتولید معماری هویت‌گرا با استفاده از برچسب‌های مفهومی منجر خواهد شد. این هدف با تحلیل دقیق عناصر تزئینی و شناسایی عواملی که قادر به تقویت هویت معماری ایرانی هستند، تحقق می‌یابد. این پژوهش به کشف ماهیت و حقیقت وجودی تزئینات نمای خانه‌های قاجاری پرداخته و به پرسش “چگونه می‌توان با به‌کارگیری رویکرد آیکونولوژی به تحلیل تزئینات نمای خانه‌های قاجاری تهران پرداخته و به احیای معماری هویت‌گرا یاری رساند؟” پاسخ می‌دهد. همچنین، ضرورت رویکرد آیکونولوژی در خوانش تزئینات معماری و کشف معانی عمیق‌تر و فراتر از تعاریف قراردادی را بررسی می‌کند. ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها شامل مشاهده میدانی و تحلیل اسنادی است. پژوهش‌های میدانی به‌منظور شناسایی و تحلیل تزئینات نمای کالبد معماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. با این حال، محدودیت منابع در زمینه تاریخ معماری ایران یک چالش مهم است که باید در نظر گرفته شود.