وبر، عقلانیت و انسان فرهنگی: جایگاه و نقش عقلانیت در شکل­گیری ارزش­های فرهنگی

چکیده

در این مقاله تلاش داریم تا جایگاه ارزش­ها و فرهنگ را در تمدت عقلانی مدرن، از دیدگاه وبر مورد ارزیابی قرار دهیم. با وجود تاکید وبر بر عقلانی­شدن ابعاد  و جنبه­های مختلف زندگی روزمره مدرن در جوامع غربی، به ویژه پیامدهای چنین عقلانیتی، یعنی بروکراسی همه­گیر و پیشرفت­ها و سلطه تکنولوژی بر روابط انسانی، اما وبر معتقد است آنچه که نمی­تواند عقلانی شود، ارزش­های انسانی و غایی انسان فرهنگی است. از این منظر، عقلانیت توجیه کننده ابزارهایی است که برای دستیابی به یک هدف گسترش یافته است، اما اهداف، و به ویژه اهداف غایی هیچگاه نمی­توانند در دایره چنین عقلانیتی قرار بگیرند. از این رو این ارزش­ها غیرعقلانی خواهد ماند. ماحصل چنین وضعیتی چنگ ابدی خدایان بر سر همین اهداف و ارزش­های غایی خواهد بود. به این منظور تلاش کرده­ایم تا در ابتدا ریشه­های شکل­گیری اندیشه عقلانیت و نسبت آن با ارزش­های غایی را در ایده­آلیسم آلمانی پیگیری کرده و سپس نسبت وبر را با اندیشمندانی همچون نیچه و مارکس که بخش اعظمی از نظریه­های خود را در تقابل و تشابه با آنها مطرح کرده است، مشخص کنیم.