کنشگری فضای مجازی در آشوب‌های اجتماعی (نظریه و پراتیک)

چکیده

فضای مجازی، فضایی برساخته و مشوش است که در ابتدای هزاره سوم به‌عنوان کاتالیزور بسیاری از آشوب‌ها در کشورهای مختلف عمل می‌نماید. محققان بسیاری تأثیر فضای سایبر را بر شورش‌ها، ناآرامی‌های اجتماعی، شورش‌های شهری، انقلابات و جنبش‌های اجتماعی به تصویر کشیده‌اند، ولی این فرآیند را نمی‌توان به‌صورت یک نظریه غالب ارائه نمود. از سویی، گروه‌های معترض و در حاشیه مانده از طریق اینترنت می‌توانند فساد سیاسی و اقتصادی، تبعیض‌ها، سرکوب‌های سیاسی، ناکارآمدی حکومت‌ها و دولت‌ها را آشکار و با برجسته‌سازی این موارد، حکومت و عملکردهای آن را به‌طور جدی به چالش فراخوانند. شاید بتوان این برجسته‌سازی فساد و ناکارآمدی دولت‌ها را مهم‌ترین کارکرد فضای مجازی در شورش ذهنی و عینی کنشگران دانست. از سوی دیگر، اینترنت علاوه بر طغیان ذهنی، آگاه‌سازی، سازماندهی، بسیج و تعارضات مدنی و سیاسی افراد فرهیخته و جوان، در نضج و اشاعه ارزش‌های دموکراتیک مثل مشارکت، آزادی بیان، تساهل، عدالت و مانند آن تأثیرگذار است و با تغییر نگرش شهروندان، زمینه درگیری سیاسی آن‌ها را با ساختارها فراهم می‌آورد. بنابراین، اهمیت این تحقیق در حکمرانی فضای مجازی برای تلطیف فضای متأثر از اینترنت نیز می‌باشد. پژوهش حاضر در این راستا و در پاسخ به این سؤال که آیا فضای مجازی و ابزارهای آن در شکل‌گیری و گسترش شورش‌های اجتماعی و شورش آبان‌ماه 98 تأثیرگذار بودند؟، فرضیه خود را که تأثیرگذاری فضای مجازی بر شکل‌گیری و گسترش شورش‌های اجتماعی است، با استعانت از روش ترکیبی از نظریه پارادایم‌های شبکه‌های مجازی و نظریه "پخش جغرافیایی" هاستر گراند به تصویر می‌کشد. بی‌شک، تحقیق پیش رو موانع بسیاری مانند بکر بودن و فقر اطلاعات میدانی را پیش روی خود می‌بیند، ولی تبارشناسی شورش اجتماعی در ایران در این تحقیق با استعانت از متغیرهای تأثیرگذار جامعه‌شناختی و جغرافیای شورش و استفاده تئوریک از نظریه‌های غالب علمی جامعه‌شناسی، جغرافیا و روان‌شناسی و با استفاده از روش کمی – تحلیلی، اثری منحصربه‌فرد را ارائه می‌نماید.