بازخوانی مفهوم وصال در معماری فضاهای بینابینی مساجد (شیعی) ساخته شده در دوره صفوی شهر اصفهان

چکیده

برخی از اصول در عالم هستی از ابد تا ازل بوده و هست؛ از آنجا که ثابت و غیر قابل تغییر هستند، باید برای پدیدار شدن آن‌ها کوشید. یکی از این اصول که جزئی از این عالم شمرده می‌شود، موضوع "بینابینی" است. پژوهش حاضر با هدف بازخوانی مفهوم وصال در معماری فضاهای بینابینی مساجد (شیعی) ساخته شده در دوره صفوی شهر اصفهان با روش روش، کیفی – کمی (آمیخته) انجام شد. نتایج نشان داد که فضای بینابینی در این تحقیق جهت دست‌یابی به شناخت حقیقی‌اش، از دو منظر مورد توجه قرار گرفته است؛ یکی به مثابه کیفیت و وضعیت "در میان"، مشابه بودن در عوالمی چون "برزخ" و "خیال" و یا تجربه‌ی زمان‌های چون "سحر و غروب" که مقدمه‌ای برای مکان‌های بعدی و پایانی برای مکان‌های قبلی خود هستند، تجربه‌ای "ابهام‌انگیز" حد فاصل پیدا و پنهان، مرئی و نامرئی، شناخته و ناشناخته، که گویی قدری از خواص قبل و بعد را به همراه داشته و جایگاهی برای تبدیل به وضعیت‌های قبل و بعد خود به حساب می‌آیند. از منظر دیگر، آنچه عرفا در "سیر وسلوک" از آن به "تقرب" با انگیزه‌ی "وصال" یاد می‌کنند. نزد عرفا، "انسان مهجور"، ناقص است و کامل شدنش در گرو "وصال" است، همچنان‌که ابن عربی "انسان شدن را واصل شدن می‌داند" و تقرب را عین عبودیت. بنابراین انسان به صورت ذاتی، موجودی "در راه" است و شرط کمالش، "در راه بودگی" با هدف وصول به مقصود است؛ این راه مبدا، منزل، جهت و مقصدی دارد که می‌توان نمود آن را در معماری نیز بازخوانی کرد.