عناصر اصلی مورد تأکید سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی در روزنامه الجمال

چکیده

سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی از روشنفکران دوره مشروطه است که در راستای تعیین جهت‌گیری سیاسی و اجتماعی نظام تازه تأسیس مشروطه خوانش خاص و منحصر به فردی را بیان داشته است. عمده مواضعش در این خصوص در روزنامه الجمال منتشر شده است. لذا این مقاله به بررسی محتوا و مؤلفه‌های اصلی گفتمان او در روزنامه مذکور می‌پردازد تا مشخص شود عناصر اصلی مورد تأکید وی کدم‌اند. ازاین‌رو مسئله اصلی تحقیق این است که مؤلفه‌های اصلی گفتمان سید جمال‌الدین چه بوده و این مؤلفه‌ها چگونه تبیین شده است؟ بر اساس یافته‌های این تحقیق، بازگشت به اسلام اصیل، حفظ نظام مشروطه، برقراری آزادی و تحقق عدالت مهم‌ترین مؤلفه‌های مورد توجه اصفهانی بوده است. او با درک وضعیت بغرنج و گرفتاری‌ها و مصائب زمانه خود، ضرورت بازگشت به آموزه‌های قرآنی و اسلام اصیل را به‌عنوان راهکار عبور طرح کرد. این بازگشت از دریچه مدرنیته بوده است. به عبارتی سید با نگاه مثبت به تحولات دوره مدرن غرب، میان آموزه‌های اصیل اسلامی و صور مدرنیته پیوند برقرار کرده و از خلال مفاهیم و صور مدرنیته به تفسیر آموزه‌های قرآنی و دینی پرداخته است. از همین رهگذر، استبداد دینی و سیاسی نفی و نظام مشروطه به عنوان یک عنصر مطلوب غربی پذیرفته شد؛ از آزادی به عنوان والاترین نعمتی که خدا برای بشر خلق کرده است، سخن گفته و تحقق عدالت و برابری را به عنوان مقدمه لازم و سرآغاز آبادی کشور معرفی کرده است. این خوانش سید جمال‌الدین متأثر از اقتضائات زمانه و کنش‌های رخ داده در آن دوره است. تشدید تنش‌های سیاسی و صف آرایی موافقان و مخالفان مشروطه، نزاع‌های گفتمانی مشروعه خواهی و مشروطه‌خواهی از جمله کنش‌هایی هستند که مواضع و آراء سید جمال‌الدین به‌مثابه واکنش یا پاسخی به آن‌ها بوده است.