ارزش‌های اجتماعی در دورانِ قاجار: پژوهشی پدیدارشناسانه

چکیده

ارزش‌های اجتماعی در بافت زندگی اجتماعی افراد جامعه خلق می‌شوند و تداوم می‌یابند و به همین دلیل مطالعه‌ی آن‌ها به شناخت عمیق‌تر جامعه کمک می‌کند. بر این اساس، این پژوهش با هدف بررسی و شناخت ارزش‌های اجتماعی در دوران قاجار انجام شده است. با استفاده از روش کیفی و مبتنی بر رویکرد پدیدارشناسی، با 15 نفر از جامعه شناسان، تاریخ دانان و جامعه شناسان تاریخی مصاحبه ساخت نایافته انجام شد. مصاحبه شوندگان مبتنی بر نمونه گیری هدفمند و با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. یافته‌های گردآوری شده مبتنی بر روش کلایزی (1973)) و روش کدگذاری نظری گلیزر و اشتراوس (1967) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش در 2 مضمون «ارزش‌های اجتماعی پیشامدرن قاجار» با 10 مقوله «جوانمردی/فتوت و بخشندگی»، «اعتقاد به سرنوشت الهی»، «وارسته و آزاد بودن»، «جدای گزینی فضایی/اجتماعی/قومی/مذهبی»، «تجمل گرایی و توجه به ظواهر زندگی»، «پاکدامنی و عفاف در زنان»، «مهمان نوازی و رعایت ادب و احترام»، «خویشاوندی و کمک به دیگران»، «دین مداری و اجرای مناسک مذهبی» و «عدالت محوری و انصاف گری» و مضمون «ارزش‌های اجتماعی مدرن قاجار» با 6 مقوله «وطن دوستی»، «وارستگی و آزادی خواهی»، «پیشرفت فناوری، اقتصادی، اجتماعی و...»، «رشد اندیشه وری و روشنفکری»، «توجه به علم و علم آموزی» و «عدالت محوری و انصاف گری» از تجزیه و تحلیل یافته‌های حاصل از مصاحبه استخراج شده است. بررسی مجموعه‌ی ارزش‌های اجتماعی دوران قاجار گویای آن است که ما در این زمان با یک دوران گذار و تحول اساسی در بافت فرهنگی جامعه روبهرو هستیم.