اصلاحات اقتصادی کمال‌الملک علی بن احمد سميرمي وزیر دوره سلجوقیان (513-515 ق) و تأثیر آن در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران

چکیده

با توجه به تاریخ سلجوقیان، دیوانسالاری این دوره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بررسی اصلاحات مصلحان سلجوقی حاکی از قابلیت نخبگان دیوانسالاری وتوانمندی این نهاد بالقوه می‌باشد. کمال‌الملک سمیرمی(وزارت 513-515 ق) از جمله نخبگان سیاسی بود که با تفکر اصلاح‌گرا و تجربه در مسائل دیوانسالاری توانست با انجام برخی اصلاحات اقتصادی راه برون رفت از مشکلات سیاسی واقتصادی را حل‌وفصل نماید. علیرغم تضعیف نهاد وزارت در آن زمان در مقام وزیر سلطان محمود سلجوقی (511- 525 ه. ق) سعی کرد با اجرای اصلاحات به روش ضربتی گسست­های موجود در ساختار سیاسی و اقتصادی را رفع کند. نظر به بحران‌های سیاسی و اقتصادی در دوره سلطان محمود، وزیر نیز تلاش‌های خویش را در اجرای اصلاحات اقتصادی به کار بست. پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای علاوه بر مروری بر زمانه مشارالیه و پیشینه سیاسی کمال المک، مهم‌ترین اصلاحات اقتصادی وی را در زمان دو سال وزارتش در کانون توجه دارد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سمیرمی بعد از توفیق نسبی در اصلاحات سیاسی، گام‌های مهمی برای پیشبرد اصلاحات اقتصادی در زمینه نظم و نسق مالیات‌ها، ایجاد دیوان مفردات، بهبود کشاورزی و دامپروری و تجارت، اعطای بخشش‌های نقدی برداشت. هرچند نظر به قدرت مخالفان و تضعیف وزیر در نهایت مخالفان وی را از میان برداشتند، ولی تلاش‌های وی بخشی از بی‌ثباتی‌های سیاسی دوران سلطان محمود را حل کرد و راه را برای اصلاحگران بعدی چون درگزینی و کمال‌الدین خازن هموار کرد.