تحولات اقتصادی ایران در دوران محمدرضا شاه پهلوی برنامه‌های عمرانی و پیامدهای آن‌ها

چکیده

این مقاله به بررسی تحولات اقتصادی ایران در دوران محمدرضا شاه پهلوی با تمرکز بر برنامه‌های عمرانی و پیامدهای آن‌ها می‌پردازد. سیاست‌های اقتصادی داخلی و خارجی شاه تحت تأثیر اهداف سیاسی او قرار داشتند. از اواخر دهه 1320، برنامه‌های عمرانی مختلفی به اجرا درآمد که به توسعه زیرساخت‌ها و صنایع کمک شایانی کردند. برنامه‌های عمرانی اول و دوم با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها و بخش کشاورزی آغاز شدند و برنامه‌های سوم و چهارم به توسعه صنایع سنگین و زیرساخت‌های پشتیبان اختصاص یافتند. این برنامه‌ها منجر به رشد اقتصادی قابل توجهی شدند، اما مشکلاتی نظیر تورم، فساد و نارضایتی اجتماعی نیز به همراه داشتند. افزایش ناگهانی درآمدهای نفتی در دهه 1350، به جای تقویت اقتصاد، منجر به بروز مشکلات ساختاری شد. ناتوانی در نوسازی نظام سیاسی و سرکوب مخالفان نیز باعث افزایش نارضایتی‌های اجتماعی شد. برنامه‌های پنجم و ششم توسعه، با وجود اهداف بلندپروازانه، به دلیل کمبود منابع انسانی و زیرساخت‌های لازم، نتوانستند به اهداف خود برسند. این مطالعه نشان می‌دهد که عدم توازن میان توسعه اقتصادی و نوسازی سیاسی، همراه با وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، منجر به ناپایداری اقتصادی و اجتماعی شد. در نهایت، ناکامی در ایجاد یک نظام سیاسی پایدار و پاسخگو، یکی از عوامل اصلی سقوط رژیم پهلوی بود. این مقاله بر اهمیت تعامل میان توسعه اقتصادی و نوسازی سیاسی به‌عنوان دو عامل کلیدی در پایداری و موفقیت نظام‌های حکومتی تاکید می‌کند.